Wywiad o Kodeksie Etyki

Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości

Wywiad z Rafałem Wawrowskim, Członkiem Zarządu Glównego SKwP z Oddziału Wielkopolskiego

Co było przesłanką stworzenia Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości?
Globalne i burzliwe zmiany w sposobie prowadzenia działalności gospodarczej stwarzają wiele okazji do łamania zasad etyki pracy i etycznego współdziałania pracowników związanych z rachunkowością. Zauważa się, że etyka staje się w wielu działaniach niewygodnych ograniczeniem bądź budowane są pewne standardy działań bez przestrzegania zasad etyki lub z poważnym ich naruszeniem. Partykularne, komercyjne interesy oraz zjawisko nieetycznego zachowania jest zjawiskiem bardzo powszechnym i dlatego nie widzimy, że popełniamy błędy. Motywy podejmowania nieetycznych zachowań przez księgowych wynikają głównie z nacisków zarządu, zagrożenia utraty pracy, możliwości uzyskania dużych pieniędzy, braku odpowiedzialności za podjęte działania, niejednoznaczności przepisów prawa, braku wiedzy i indywidualnych cech charakteru. Dlatego niezbędnym stało się określenie zasad etycznego wykonywania zawodu z dziedziny rachunkowości i stworzenie Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości.
Potrzeba stworzenia Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości wynikła ze świadomości, iż zawód osób zajmujących się rachunkowością jest nierozerwalnie związany z działalnością gospodarczą i społeczną. Jakość pracy świadczonej przez osoby taki zawód wykonujące determinuje w dużej mierze nie tylko rozwój zatrudniającej je jednostki. Przekłada się ona – bezpośrednio – na decyzje różnych grup użytkowników informacji pochodzących z rachunkowości, a także – pośrednio – ma znaczenie dla obserwowanych zmian gospodarczych i społecznych.

Do kogo odnoszą się zapisy Kodeksu?
Kodeks odnosi się do wszystkich osób zajmujących się rachunkowością. Kodeks nie posługuje się pojęciem „księgowy”, ale znacznie szerszym określeniem „osoba zajmująca się rachunkowością”. Nie ma tu znaczenia utarty podział rachunkowości na finansową i zarządczą, czy też rachunkowość podatkową. Nie jest też istotne, że te rachunkowości mają do spełnienia inne zadania w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa. Ważne jest to, że operują one informacjami, których posiadanie w odpowiednim czasie i miejscu może być dobrem bardzo pożądanym przez wielu ludzi biznesu, a pokusa nieetycznego zachowania może być tak samo silna w obszarze rachunkowości finansowej, w obszarze rachunkowości zarządczej, jak i w rachunkowości podatkowej.
Kodeks powstał do szerokiego wykorzystania przez środowisko zawodowe rachunkowości, w celu tworzenia wizerunku zawodu związanego z rachunkowością jako zawodu zaufania publicznego.

Czy Kodeks to zbiór nakazów i zakazów dla księgowych?
Nie jest to tylko zbiór nakazów i zakazów, których należy przestrzegać wykonując zawód związany z rachunkowością. To także rozpowszechnianie w środowisku zawodowym rachunkowości pewnych wartości, m.in. takich jak: działanie w sposób kompetentny, obiektywny, rzetelny i uczciwy.
Kodeks obejmuje regulacją etyczną możliwie najistotniejsze sfery aktywności zawodowej osób zajmujących się rachunkowością. Zawiera określone standardy zachowań etycznych, których osoby zajmującej się rachunkowością muszą przestrzegać, wykonując swój zawód. Standardy te odnoszą się zarówno do samego zawodu w dziedzinie rachunkowości jak i do relacji z różnymi osobami i instytucjami związanymi z jego wykonywaniem. Stanowić on może także podstawę do rozwiązywania sporów etycznych, gdy zachodzi wątpliwość, czy postępowanie osoby zajmującej się rachunkowością jest właściwe.

Jakie zasady etyczne są najważniejsze, z punktu widzenia Kodeksu?
Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości prezentuje 8 zasad etyki w rachunkowości, które winny być przestrzegane przez osoby objęte Kodeksem. Ponadto zasady te uzmysławiają kierownictwu przedsiębiorstwa, jakiej podstawy może oczekiwać od osoby zajmującej się rachunkowością. Te zasady to:

Zasada kompetencji zawodowych i wysokiej jakości pracy
Zasada niezależności zawodowej
Zasady odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane z zakresu rachunkowości
Zasady postępowania osoby zajmującej się rachunkowością w relacjach z osobami i instytucjami związanymi z nią zawodowo
Zasady postępowania w przypadkach sporu i sprzeczności interesów
Zasady postępowania osoby zajmującej się rachunkowością w sytuacjach szczególnych jednostki prowadzącej rachunkowość i jednostki usługowo prowadzącej rachunkowość
Zasada zachowania tajemnicy zawodowej
Zasady oferowania usług z dziedziny rachunkowości

Czy może Pan pokrótce omówić każdą z tych zasad?
W myśl zasady kompetencji zawodowych osoba zajmująca się rachunkowością posiada należyte przygotowanie zawodowe, ustawicznie poszerza i aktualizuje wiedzę fachową, doskonali umiejętności zawodowe oraz tak je wykorzystuje, aby jej praca mogła być uznana przez zainteresowane strony za wykonaną uczciwie, rzetelnie i pozbawioną stronniczości.
Zasada wysokiej jakości pracy przejawia się w tym, że osoba zajmująca się rachunkowością przestrzega należytej staranności i obiektywizmu przy systematyce informacji przetwarzanych i prezentowanych przez rachunkowość, tak aby zasługiwały one na zaufanie wykorzystujących je osób. Zasada ta obejmuje ponadto sprawność organizacyjną, terminowość i fachowość w kontaktach z osobami korzystającymi z wyników pracy osoby zajmującej się rachunkowością oraz otwartość na zgłaszane potrzeby informacyjne, których zaspokojenie leży w obszarze jej kompetencji i możliwości rachunkowości.
Zasada niezależności zawodowej osoby zajmującej się rachunkowością oznacza konieczność wyrażania niezależnej opinii w kwestiach wymagających rozstrzygnięć przy jej udziale.
Zasada odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości oznacza świadomość konieczności przygotowania i prezentowania przez osobę zajmującą się rachunkowością tych informacji w sposób zgodny z obowiązującym prawem i normami etycznymi.
Zasady postępowania osoby zajmującej się rachunkowością w jej relacjach z osobami i instytucjami związanymi z nią zawodowo opierają się na szacunku, zrozumieniu, bezinteresowności, życzliwości, wspólnym zaangażowaniu i wymianie doświadczeń.
Zasady postępowania osoby zajmującej się rachunkowością w przypadkach sporu i sprzeczności interesów opierają się na dążeniu do obiektywnych i polubownych rozstrzygnięć w takich sytuacjach.
Zasady postępowania osoby zajmującej się rachunkowością w sytuacjach szczególnych jednostki prowadzącej rachunkowość lub jednostki usługowo prowadzącej rachunkowość polegają na dążeniu do wypełnienia nadrzędnych zasad rachunkowości, ze szczególnym uwzględnieniem zasady rzetelnego i wiernego obrazu oraz norm etycznych.
Zasada zachowania tajemnicy zawodowej oznacza, że osoba zajmująca się rachunkowością w pełni przestrzega prawa zarządu jednostki do nie rozpowszechniania znanych jej, a mających charakter wewnętrzny, informacji, których ujawnianie nie jest obowiązkowe w świetle prawa, a które mogą mieć gospodarcze znaczenie dla jednostki.
Zasady oferowania usług z dziedziny rachunkowości zakładają uczciwość w staraniach związanych ze stosowaniem różnych form działalności marketingowej oraz innych działań mających na celu pozyskiwanie odbiorców usług z dziedziny rachunkowości.

Niezależność zawodowa. Jak można realizować tą zasadę będąc pracownikiem mającym zwierzchnika i przełożonego, który wymusza nie zawsze etyczne działanie?
Rzeczywiście zasada niezależności zawodowej jest jedną z bardziej kontrowersyjnych i dyskusyjnych zasada. Proszę jednak zauważyć, że niezależność zawodowa nie oznacza braku podległości zwierzchnikom, gdyż większość tych osób ma nad sobą przełożonych, którzy mają prawo wydawać polecenia służbowe. W takim przypadku osoba zajmująca się rachunkowością ma moralny obowiązek profesjonalnego osądu sytuacji bez ulegania wpływom zniekształcającym osąd. Dlatego też bardzo ważne jest, aby, niezależnie od innych osób czy zdarzeń, w podejmowaniu decyzji kierować się jak najbardziej bezstronnym spojrzeniem na sytuację i przedstawiać swoje zdanie oparte na obiektywizmie i profesjonalizmie. Czym innym jest czy to zdanie zostanie zaakceptowane przez kierownictwo. To już zostaje poza zasięgiem Kodeksu i odnosi się do postawy etycznej jaką prezentują decydenci w firmie.

Czy Kodeks zawiera jakieś ograniczenia w wykonywaniu zawodu w dziedzinie rachunkowości?
Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości zawiera także część poświęconą ograniczeniom w wykonywaniu zawodu w dziedzinie rachunkowości, które stanowią wytyczne swoistej samooceny osoby zajmującej się rachunkowością.
Osoba wykonująca zawód w dziedzinie rachunkowości musi mieć na uwadze, że ograniczenia w wykonywaniu zawodu w dziedzinie rachunkowości mogą wynikać z uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Podział tych uwarunkowań ma charakter umowny. Do wewnętrznych ograniczeń zaliczyć należy: poziom kwalifikacji i doświadczenie zawodowe, indywidualne predyspozycje zawodowe i zdolności organizacyjne oraz sprawność psychiczną. Do zewnętrznych ograniczeń w wykonywaniu zawodu w dziedzinie rachunkowości zaliczyć należy wymagania wynikające z obowiązujących norm prawnych i zawodowych oraz z wewnętrznych przepisów jednostki.
Oceniając swoją zdolność do wykonywania zawodu w dziedzinie rachunkowości należy brać pod uwagę w szczególności:

aktualne wymagania wynikające z obowiązujących norm prawnych i zawodowych,
aktualne i najbliższe wymagania wynikające z regulacji wewnętrznych jednostki w zakresie: rachunkowości i zdolności organizacyjnych osób w niej zatrudnionych,
aktualne wymagania w zakresie kwalifikacji ogólnych i zawodowych oczekiwanych od osoby zajmującej się rachunkowością w zatrudniającej ją jednostce,
wymaganą sprawność psychiczną i fizyczną od osoby zajmującej się rachunkowością.

Ponadto szczególne ograniczenie w wykonywaniu zawodu w dziedzinie rachunkowości może być uznany prawomocny wyrok sądowy za przestępstwo gospodarcze lub orzeczenie właściwej instancji przewidziane w normach prawa dla wykonywania zawodu w dziedzinie rachunkowości

Kodeks posługuje się określeniem „Sygnatariusz Kodeksu”. Kto może być takim sygnatariuszem?
Każda z osób lub instytucji, która chciałaby stosować Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości może złożyć w Stowarzyszeniu Księgowych w Polsce oświadczenie o przyjęciu i stosowaniu Kodeksu. Po zarejestrowaniu osoba lub instytucja staje sygnatariuszem Kodeksu i ma prawo do informowania o tym fakcie swoich partnerów biznesowych.
Krajowy Zjazd Delegatów Stowarzyszenia Księgowych w Polsce podjął uchwałę, w której Stowarzyszenie stało się pierwszym Sygnatariuszem Kodeksu. W związku z tym każdy członek Stowarzyszenia Księgowych jest Sygnatariuszem Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości i winien w swojej pracy postępować zgodnie z zasadami wskazanymi w Kodeksie.

Jak w obecnej sytuacji prawnej wyegzekwować na księgowych odpowiednich postaw w zakresie ustawicznego kształcenia się i przestrzegania zasad etyki?
Mimo, iż Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości został uchwalony w czerwcu 2007 roku to do dziś nie został rozstrzygnięty problem obowiązywania Kodeksu i zobligowania do jego stosowania.
Krokiem ku przestrzeganiu etyki będzie zapewne wprowadzenie certyfikacji zawodu księgowego, która jest przygotowywana przez Stowarzyszenie. Każdy dyplomowany księgowy będzie zobowiązany do przestrzegania zasad zawartych w Kodeksie Zawodowej Etyki w Rachunkowości.
Znaczenie etyki w zawodzie dostrzegło Ministerstwo Finansów wprowadzając tematykę etyki do egzaminu na usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych. Komitet Standardów Rachunkowości wydał rekomendację, w której zaleca stosowanie Kodeksu w pracy osoby zajmującej się rachunkowością.
Coraz częściej firmy posiadają własne programy etyczne. W takim programie konieczne jest poświęcenie należytej uwagi zasadom etyki w rachunkowości. Odwoływać się one powinny do osobistego poczucia odpowiedzialności za podejmowane działania, świadomości społecznej konsekwencji podejmowanych decyzji gospodarczych, potrzeby uczciwego prowadzenia działań biznesowych, co ostatecznie oznacza akceptowanie systemu wysokich wartości moralnych i etycznych. Kodeksy etyczne wyznaczają granicę, której przekroczenie sprawia, poważne konsekwencje, które mogą być odczuwalne daleko poza biznesem, z którego wyszło zachowanie niezgodne z etyką.

Dziękuję za rozmowę.