Artykuł o etyce w rachunkowości
Etyka w rachunkowości
Etyka jest dziedziną filozofii, jednakże jej zdefiniowanie jest dość kłopotliwe, ponieważ etyka ma wiele twarzy. Każdy z nas intuicyjnie wie, czym jest etyka. Każdy z nas posiada pewien ugruntowany w procesie socjalizacji, indywidualny zestaw norm i reguł, którymi kieruje się w życiu – własną etykę. Wiemy, że nierozerwalnie wiąże się ona z każdym naszym działaniem. Czujemy także, że jest nie tyle nauką, co wykładnią mądrości życiowej, zbiorem zasad moralnych, które sprawdzały się przez wieki i w dalszym ciągu mogą poszczycić się swą aktualnością. W literaturze naukowej spotykamy bardzo wiele różnych definicji etyki. To właśnie tam możemy zatopić się w jej głębię i popłynąć z falą jej nurtów.
Ogólnie przyjmuje się, że etyka wywodzi się od starogreckiego pojęcia ethos, które
w pierwotnym znaczeniu było odpowiednikiem słowa dom, obyczaj, miejsce. Było to miejsce szczególne, w którym człowiek czuł się bezpiecznie i szczęśliwie. I tym właśnie zajmuje się etyka praktyczna. Ma ona na celu uczyć człowieka życia mądrego, a jednocześnie szczęśliwego. Etyka pozwala lepiej zrozumieć, na czym polega godność człowieka, wskazuje drogę na której należy poszukiwać sensu życia, jak odróżnić dobro od zła, a w końcu podpowiada jak spełnić swój obowiązek wobec siebie i innych.
A jak się ma etyka do rachunkowości? Co może zaoferować najstarszemu systemowi ewidencji gospodarczej?
Współczesna rachunkowość staje w obliczu wielu wyzwań. Świat biznesu
z dnia na dzień staje się coraz trudniejszy dla zawodowych księgowych. Osoby pracujące
w działach rachunkowych są szczególnie narażone na podważanie ich niezależności zawodowej poprzez nakłanianie ich do łamania prawa. Po ostatnich kryzysach finansowych szczególnie odczuwamy potrzebę włączenia norm i wartości etycznych w całą sferę gospodarki, gdyż jak się okazało, same normy prawne i istnienie prawa bilansowego nie wystarczą. Człowiek nieuczciwy zawsze znajdzie sposób, by to prawo obejść. Etyka jest wsparciem dla prawa, gdyż prawo ustala tylko minimum wymagań moralnych. O całą resztę, czyli o uczciwość, o moralny poziom księgowych i finansistów dba właśnie etyka. To ona pomaga odnaleźć się w gąszczu prawa, norm i reguł. Etyka nakłania do namysłu, to dzięki niej ludzie stają się świadomi realnych zagrożeń. Ma także na celu kształtowanie refleksyjnej postawy człowieka, jego powinności moralnych wobec problematycznych sytuacji zawodowych.
Etyka w rachunkowości to nic innego jak etyka człowieka pracującego w księgowości. Tak jak każdy kij ma dwa końce, tak każdy rodzaj danych wypływających z systemu rachunkowości jest efektem ludzkiej, indywidualnej lub zbiorowej pracy. A jak wiadomo, każda praca zawiera w sobie element człowieczeństwa i o tym fakcie nigdy nie wolno nam zapomnieć. Nie można mówić o wiarygodnej i rzetelnej rachunkowości, kiedy ludzie pracujący w tym zawodzie nie będą stosować się do ogólnie przyjętych zasad moralnych. Dane wychodzące
z działów rachunkowości, czy dane prezentowane w sprawozdaniu finansowym, to nic innego jak „ziarno ludzkiej pracy, które kiełkuje” i jeśli będzie odpowiednio pielęgnowane, to przyniesie dobre plony. Natomiast, jeśli praca księgowych będzie zmierzała w kierunku nagannych, nieetycznych praktyk, doprowadzi to do agresywnej rachunkowości, a stąd niedaleka droga do kolejnego skandalu finansowego. Etyka przypomina, że atutem nielegalnych praktyk
i nadużyć jest tylko i wyłącznie czas niezbędny do ujawnienia nadużycia. To właśnie ona tłumaczy nam, że zdobywanie zaufania jest procesem długofalowym, natomiast jego utrata to często chwila, której już nie da się cofnąć. Etyka sprzyja tworzeniu w otoczeniu gospodarczym zaufania do zawodu księgowego. Dodatkowo uwiarygodnia dane pochodzące
z rachunkowości. Jest etycznym atestem jakości. Dlatego, tak ważne jest rozbudzenie świadomości etycznej już na samym początku dydaktyki rachunkowości, czy ogólnie pojętej edukacji ekonomicznej. Etyka pozwala budować lepszy świat, pokazuje lepsze i bezpieczniejsze perspektywy rozwoju dla księgowych.
Co etyka może jeszcze zaoferować rachunkowości? Przede wszystkim wytwarza zaufanie do efektów pracy księgowych, poprzez walkę ze stereotypami dotyczącymi tego zawodu. Może chronić przed dehumanizacją pracy księgowych, czy rozbudzać w środowisku osób zawodowo związanych z rachunkowością pewien rodzaj kapitału społecznego. Gdyż, aby móc mówić
o współpracy międzyludzkiej, musi istnieć zestaw właściwych norm i wartości etycznych, podzielanych przez członków danej grupy. Etyka w rachunkowości pomaga budować wspólnotę zawodową oraz rozwija kompetencje społeczne, takie jak umiejętność pracy
w zespole, czy umiejętności związanych z efektywną komunikacją. Są to umiejętności, które podczas obserwowanej obecnie ewolucji profesji księgowych, coraz częściej poza elementem wyspecjalizowanej wiedzy księgowej, stają się dodatkowym atutem na rynku pracy. Musimy pamiętać, że im większa i rozleglejsza jest wiedza i umiejętności zawodowe przyszłych pracowników, tym bardziej wzrasta ich konkurencyjność. Człowiek, jego wiedza
i doświadczenie są najcenniejszym zasobem przyszłości. Etyka uświadamia społeczną odpowiedzialność zawodu księgowego, stanowi element namysłu oraz obronę przed manipulacją.
Niestety droga, którą proponuje etyka nie jest łatwa. Wymaga ona od księgowych wewnętrznej siły i motywacji. Wymaga zaangażowania, ale nie jest to droga do nikąd. Zyski jakie przynosi stosowanie się do zasad etyki są dużo bardziej trwalsze od zysków materialnych, przynoszą także większą satysfakcję. Praca zgodna z własnym sumieniem oraz prawidłowo podjęte decyzje w niejasnych i spornych kwestiach oraz niejednoznacznych sytuacjach mogą uczynić życie człowieka szczęśliwszym i ukształtować wartościową osobę.
Gdyż, to właśnie wartość jest tym, co wysoko ceni człowiek, to ona zaspokaja jego potrzeby i pragnienia. I aby zrozumieć, jak ważne są etyczne wartości, należy odnieść się na moment do samego pojęcia, czym jest wartość.
Wartość to pojęcie wieloznaczne oraz różnie interpretowane w poszczególnych naukach. Wartości jako idee nie pochodzą z praw natury. Są efektem jednostkowych doświadczeń, które są lub nie są akceptowane w danej grupie społecznej. O tym, co definiuje daną wartość, przesądza w dużej mierze, to jakie znaczenie nadają jej ludzie. Dla socjologów wartości odnoszą się do społecznych norm zachowania. Normy te wpływają na określone postępowanie jednostki
w stosunku do jasno sprecyzowanego wzoru działania. W związku z tym wartości pełnią w życiu społecznym funkcję kontrolną. W codziennym życiu człowieka postrzegane są w kategoriach powinności lub, nawet idąc o krok dalej, w kategorii przymusu.
Obecnie w samej rachunkowości także możemy dostrzec problem związany z pojęciem wartości. A dokładniej z pojęciem wartości godziwej, które odnosi się do zagadnienia wyceny bilansowej. Aby zrozumieć ten problem warto przytoczyć samą definicję wartości godziwej, która według UoR oraz MSR jest kwotą za jaką dany składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wycena w tej kategorii posiada zarówno swoje zalety, jak i wady, niemniej jednak budzi liczne kontrowersje, gdyż wiąże się z elementem subiektywizmu. Jeżeli rozłożymy na czynniki pierwsze powyższą definicję, to dojdziemy do wniosku, że mamy do czynienia z szeroko pojętym szacowaniem, które odbywa się w idealnych, ale i nieco sztucznych okolicznościach. A ponadto co się stanie jeśli dla danego składnika podlegającego wycenie nie będzie istniał aktywny rynek? Wówczas wartość godziwa, w takim ujęciu jest oderwana od rzeczywistej sytuacji ekonomicznej i jej ustalenie zależy od decyzji indywidualnej, którą podejmuje sam wyceniający.
A przecież wycena powinna prowadzić do obiektywnej wartości zarówno aktywów, jak
i zobowiązań, by wiarygodnie został zaprezentowany wynik finansowy. W takiej sytuacji również wkracza etyka, gdyż tam gdzie przeważa subiektywizm, maleje wiarygodność oraz sprawdzalność i znowu możemy liczyć tylko i wyłącznie na takie wartości moralne, jak rzetelność oraz uczciwość, którymi to w procesie wyceny powinien kierować się każdy księgowy.
Dlatego, też wartości etyczno – moralne są bardzo pożądane w szeroko rozumianej rachunkowości. Świadczy o tym również powstanie Kodeksu Zawodowej Etyki
w Rachunkowości. Kodeks zaznacza, iż etyka tego zawodu powinna obejmować sobą przede wszystkim takie wartości jak: wysoka kultura osobista, profesjonalizm, uczciwość, systematyczność, obowiązkowość, poczucie odpowiedzialności oraz ogólnie pojętą moralność. Tymczasem musimy jednak pamiętać, że samo istnienie kodeksów nie wystarczy, gdyż nie gwarantuje stosowania się do zasad w nich zawartych. Zasady ujęte w Kodeksie przede wszystkim muszą znaleźć swe odzwierciedlenie w postępowaniu człowieka, czyli muszą jak platońskie idee[1] odnaleźć swe odbicie w rzeczywistości, w sferze praktycznej. Aby, tak się stało, jednostka ludzka musi w pełni zrozumieć jego znaczenie. Musi wiedzieć dlaczego? Dlaczego warto? I tu na nowo powrócić możemy do etyki, na której polu dokonuje się wartościowanie ludzkich działań, postaw, intencji oraz czynów. Bo to etyka mówi nam jak postępować tak, aby bilans życia wyszedł pozytywnie i tym samym podpowiada, że nie da się jej uczyć tylko siedząc i moralizując.
Opracowanie Karolina Marzec, absolwentka kierunku Finanse i rachunkowość w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, a także absolwentka Edukacji filozoficznej z wiedzą o społeczeństwie i etyką w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
Autorka jest wykładowcą etyki na kursach certyfikowanych SKwP w Krakowie i prelegentką na odczytach organizowanych dla księgowych, w ramach działalności statutowej SKwP.
[1] Platon uważał, że dusze posiadają doskonałą wiedzę o świecie idei, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tą wiedzę utraciły. Człowiek może przypomnieć sobie utracone wcześniej idee poprzez uczenie się, czyli przypominanie świata idei. Używam tego porównania, dlatego że doskonale obrazuje współczesną psychiczną kondycję człowieka, człowieka, który mimo wszystkich pokus tego świata, tęskni za ideałem, za praworządnością oraz szeroko pojmowanym dobrem.
